351. Występujące razem pary słów powtarzanych lub podobnie brzmiących

1. Główna zasada

Od roku 2026 obowiązuje nas zasada, zgodnie z którą pary wyrazów równorzędnych, podobnie lub identycznie brzmiących i występujących zwykle razem, można zapisywać na trzy sposoby: z łącznikiem (tuż-tuż, trzask-prask, bij-zabij), przecinkiem (tuż, tuż; trzask, prask; bij, zabij) lub odstępem (tuż tuż; trzask prask; bij zabij). Tak pisownię uregulowała Rada Języka Polskiego w „Zasadach pisowni i interpunkcji polskiej” (Warszawa 2024) w reformie ortografii obowiązującej od 2026 roku. Przykłady nawiasowe cytujemy za tą publikacją.

Autorzy zmian nie wyjaśniają, jakie kategorie zestawień reprezentują podawane przykłady, a przez to nie zawężają zakresu oddziaływania reguły. Oczywiście pewne spostrzeżenia nie muszą mieć wpływu na dopuszczalną pisownię, np. dostrzegamy, że takie ecie, pecie z przecinkiem nadaje się do rymowanek, a gdy ma funkcję rzeczownikową, to zapisywane jest raczej z łącznikiem (opowiadał jakieś ecie-pecie). Znów zapis z odstępem (ecie pecie) pojawia się w obu sytuacjach. Istnieją jednak przypadki – i jest ich niemało – gdy trójwariantywna pisownia nie tylko jest obca uzusowi, ale wręcz nie może wchodzić w grę. Tym zajmiemy się w kolejnych punktach.

2. Wątpliwości co do reformy ortografii 2026 i potrzeba klasyfikacji

Pary wyrazów powtarzanych lub podobnie brzmiących można podzielić na kilka kategorii, biorąc pod uwagę takie cechy, jak znaczenie, własności formalne, stopień utrwalenia w języku (a konkretnie to, czy mają status jednostek słownikowych czy doraźnie tworzonych połączeń).

Konstrukcje językowe składające się z takich samych lub analogicznych pod względem brzmieniowym segmentów są w polszczyźnie liczne – niektóre mają charakter równorzędny, inne nierównorzędny. Dla niektórych podstawową funkcją jest nazywanie (np. hip-hop), dla innych eksponowanie emocji (np. riki-tiki) czy spieszczanie przekazu (np. myju, myju). Wiele tego typu sformułowań ma charakter dźwiękonaśladowczy (np. tik-tak).

Tam, gdzie trojaka pisownia ma sens, będziemy ją notować w hasłach, starając się układać warianty wedle frekwencji, jeśli będzie ona w oczywisty sposób wynikała z tekstów. I choć w wielu wypadkach można zastosować trojaką pisownię, znajdziemy w polszczyźnie takie połączenia, w których postulowaną przez Radę wariantywność należałoby odrzucić lub ograniczyć. Dotyczy to konstrukcji opisanych poniżej.

3. Zestawienia rzeczownikowe

Nasz przegląd ograniczenia trójwariantywności zacznijmy od zestawień składających się z dwóch rzeczowników równorzędnych (ew. mających motywację niejasną). W tym wypadku

Druga grupa to wszystkie te zestawienia, które mają

4. Frazeologizmy z segmentami czasownikowymi

Z pewnością frazemów, które składają się z dwóch członów czasownikowych podobnych brzmieniowo nie zapisuje się

5. Wyrażenia z segmentami powtórzonymi

W tym punkcie, w odróżnieniu od dwóch poprzednich, nie odrzucamy zapisów dopuszczonych przez RJP, wskazujemy jedynie prawidłowości, a więc to, które zapisy są lepsze.

Jeśli chodzi o powtórzone wykrzykniki wypowiadane przez ludzi lub oddające odgłosy, to standardowe były i są zapisy

Powtórzenia (fachowo: reduplikacje), które pełnią w zdaniu funkcję przysłówków, zapisuje się: a) najczęściej z łącznikiem, gdy

6. Powtórzenia wprowadzane dla ustalenia treści wyrazu

Chodzi tu o użycia mówione takiego rodzaju:

— Jutro muszę wstać rano.

— Rano rano czy o 10:00?

W języku mówionym drugie wystąpienie słowa rano będzie wyraźnie wyróżnione akcentem, jednak trudno ustalić właściwą konwencję ortograficzną dla takich sytuacji. Dobrze by było, aby ta konwencja pozwalała